Mỗi khi nổi giận, ta thường cho rằng chính người kia đã làm cho ta giận, như thể cơn giận đang ở trong ta là do họ đem tới. Vì thế ta luôn tìm mọi cách trả đũa, dù ít nhất là một câu nói hay một hành động khiến người kia phải đau điếng thì ta mới hả dạ. Ta cho rằng mình phải làm như thế thì mới mạnh mẽ, để họ không còn dám chọc giận mình nữa. Sự thật là càng trả đũa thì cơn giận càng lớn mạnh, ta càng đuối sức và chính ta chịu lỗ lã nhiều nhất. Bởi khi giận, năng lượng trong ta bị đốt sạch, cơ thể liên tục phóng thích ra các chất kích thích adrenaline và cortisol gây rối loạn chu trình sinh học của cơ thể, nhất là nhịp tim và hơi thở tăng dồn dập. Tệ hại hơn là ta rơi vào tình trạng “hôn mê tạm thời”, nhìn mọi thứ đều sai lệch, suy nghĩ không còn sáng suốt và không thể kiểm soát nổi mọi hành vi của mình.

Nếu thế hệ phía trước, mà gần nhất là cha mẹ, có tính nóng giận thì ta khó thoát khỏi sự trao truyền từ nhiễm thể (DNA), hay từ sự tưới tẩm hằng ngày của họ qua cách nói năng và hành động. Môi trường lớn lên và làm việc cũng đóng góp đáng kể cho tính cách nóng giận hình thành trong ta. Sự nuông chiều và nể trọng rất dễ khiến ta có thói quen muốn gì được nấy hay muốn chứng tỏ quyền lực trước mọi người, vì vậy chỉ cần có chút việc bất như ý là ta lập tức nổi giận ngay. Đã vậy ta còn bị ảnh hưởng tâm thức xã hội nên cho rằng cơn giận là bản năng tự vệ của con người, nhờ nó mà người khác không dám uy hiếp mình, và đó cũng là cách giải tỏa cảm xúc để ta lấy lại cân bằng khi gặp điều phiền toái. Nhưng thực chất là ta đã thất bại; ta đã không thể bảo quản hạt giống giận của mình; ta chưa thuần phục được bản tính hơn thua cố hữu; ta không biết cách giải bày sự không hài lòng một cách hiểu biết hơn.

Sau mỗi cơn giận, ta thường cảm thấy hối tiếc và ray rứt bản thân tại sao lại có những phản ứng thấp kém như vậy. Ta biết mỗi lần tức giận là mỗi lần ta đánh mất hình tượng đẹp và suy giảm niềm tin yêu trong mắt người khác, nên lòng cứ dặn lòng sẽ không để cơn giận thao túng thêm nữa. Nhưng khi gặp chuyện trái nghịch, nhất là tổn hại đến quyền lợi hay danh dự là cơn giận cứ “không hẹn mà đến”. Dù lúc ấy có ai nhắc nhở ta cũng gạt ngang, lý trí cũng đứng lặng chào thua cảm xúc. Từ thất bại này đến thất bại khác, ta trở nên căm ghét cơn giận của mình, trách cha mẹ trao chi cho mình cái tính làm khổ mình khổ người như thế.

Thật ra hạt giống giận trong ta nếu không được nuôi dưỡng thường xuyên thì nó không đủ sức làm ta khổ. Từ những điều bất như ý nhỏ nhặt trong đời sống hằng ngày như bị kẹt xe, xếp hàng mua đồ, gọi điện người thân không nhấc máy, thức ăn không vừa miệng, người kia quên chào hỏi… đến những phiền toái do chính mình gây ra như mở nhầm chìa khóa, uống nước bị bỏng miệng, trượt chân cầu thang, tìm mãi không ra quyển sách, hồi tưởng quá khứ đau buồn… nếu ta không quan sát những phản ứng chống đối tiêu cực như thế để buông xả bớt, thì cơn giận chắc chắn sẽ hình thành như một phản xạ tự nhiên. Khi nguồn năng lượng giận gần như được mặc định trong tâm thức, chỉ cần một hành động không dễ thương cũng đủ kích hoạt vào để nó nhanh chóng biến thành cơn giận to tát mà chính ta cũng rất bất ngờ.

Khi phát hiện ra cơn giận đang nổi lên và sắp sửa “bung” ra lời nói hay hành động, ta hãy mau chóng tìm cách tách ly khỏi đối tượng vừa mới tác động vào cơn giận của mình. Lý tưởng nhất là ngồi trong căn phòng yên tĩnh hay dạo bước trên con đường râm mát. Trong trường hợp không thể tách ly hoàn cảnh thì ta cứ ngồi yên đó, cố gắng đừng mở lời nói thêm một câu hay một từ nào dù ta cho đó là lời giải thích thỏa đáng. Mọi hành vi xảy ra trong cảm xúc giận hờn đều khiến ta hối tiếc sau này. Ta hãy cố quên đối tượng kia đã làm hay đã nói gì với ta, mà chỉ đem hết tâm ý tập trung vào mỗi hơi thở. Nếu ta đã có sẵn kỹ năng theo dõi hơi thở để định tâm thì chỉ cần 15 phút sau là sẽ vượt khỏi. Điều mà ta phải mất nhiều thời gian để luyện tập là mỗi khi nổi giận ta chỉ dành hết mọi ưu tiên cho cơn giận của mình. Cũng như khi căn nhà bị cháy thì ta chỉ lo chữa cháy để cứu lấy những tài sản quý báu bên trong, chứ không vội truy cứu kẻ mà ta tình nghi đã đốt nhà. Chuyện đó “hạ hồi phân giải”.

Hơi thở là điểm tựa rất an toàn mỗi khi ta bị những cơn bão cảm xúc tấn công mà không biết phải làm sao. Tuy nhiên, nếu cứ sử dụng cách này mãi thì ta sẽ không bao giờ hiểu rõ cơn giận của mình. Không hiểu rõ cơn giận thì muôn đời ta cũng không chuyển hóa được nó, sẽ mãi bị nó phiền nhiễu. Cho nên sau khi luyện tập được thói quen nhìn lại mình mỗi khi nổi giận, thay vì trước đây cứ tìm cách trả đũa, ta hãy dành nhiều thời gian để quan sát tiến trình từ khi cơn giận biểu hiện lên bề mặt ý thức, thôi thúc ra hành động, đến khi nó tan biến. Khi có kinh nghiệm ta sẽ phát hiện cơn giận thật ra không có thật, nó chỉ là nguồn năng lượng được sinh ra bởi vài sai sót trong sự vận hành của guồng máy tâm thức. Trong đó có nhận thức sai lầm, trí tưởng tượng phóng đại, cảm xúc bén nhạy, các giác quan không được phòng hộ cẩn thận. Chỉ cần duy trì khả năng quan sát tiến trình ấy lâu bền, bằng thái độ không thành kiến, từ từ sẽ thấy rõ bản chất thật của cơn giận và dễ dàng chuyển hóa.

Tuy nhiên, lỗi thường mắc phải là ta nghĩ mình sẽ hết nóng giận ngay khi đã biết luyện tập. Một thói quen được hình thành trong thời gian quá dài thì không thể thay đổi trong một sớm một chiều. Tiến trình quan sát cơn giận có thể đem tới cho ta những khó chịu bất ngờ trong giai đoạn ban đầu, nhưng dần dà ta sẽ quen và cảm thấy rất thú vị như xem một bộ phim hành động. Ta cứ ngồi đó quan sát cơn giận của mình như đang ngả người ra sau ghế xem phim vậy. Trong trường hợp bất hại, ta cứ để cơn giận của mình nổi lên một cách tự nhiên, nhưng khác với mọi lần là ta có quan sát. Lẽ dĩ nhiên cơn giận vẫn cứ xảy ra theo tốc độ của riêng nó, ta không có ý rượt đuổi theo để dập tắt, mà chỉ quan sát để thấu hiểu cơ chế hoạt động của nó như thế nào. Mỗi lần quan sát sẽ cho ta một cái thấy mới về bản chất vô thường của cơn giận, nhận thức sai lầm trong ta từ đó sẽ rơi rụng. Ta cần kiên nhẫn để điều chỉnh lại cơ chế hoạt động của tâm thức, chứ không phải muốn điều khiển được cơn giận. Khi ta chưa thấu hiểu cơn giận thì dù có điều khiển được nó cũng chỉ là giải pháp tạm thời.

Ta cũng đừng vội thỏa mãn cho kết quả thực tập ban đầu dù không còn dễ giận như trước nữa, thậm chí có thể mỉm cười thật tươi để nghe lời quở trách của sếp hay hành động bất cẩn của một bạn đồng nghiệp. Nhưng hãy đợi đấy. Khi về đến nhà, bất ngờ bị người thương nghi ngờ hay phán xét một cách vô căn cớ thì cơn giận “năm xưa” sẽ lập tức quay về. Thế nhưng ta lại biện minh “có thương mới giận”. Đối với người dưng nước lã thì sao cũng mặc kệ, ta chẳng cần quan tâm vì họ chẳng liên quan gì đến ta. Đằng này, một người sống với ta chừng ấy năm trời, lúc nào ta cũng tin yêu và sẵn sàng cho tất cả mà lại đối xử như vậy thì thật xúc phạm. Không giận mới là chuyện lạ. Sự thật là ta đang tức tối trước “đòn tấn công” mà không hề có ý thức phòng thủ, vì tưởng rằng ta đã hết lòng với ai thì người đó không được quyền làm ta tổn thương. Không ngờ chính tự ái quá lớn đã làm ta tổn thương.

Đòi hỏi một người đừng bao giờ có những vụng về, lầm lỡ với ta chỉ vì ta đã từng nâng đỡ hay hiến tặng cho họ quá nhiều thứ thì đúng là một ảo tưởng. Thử đổi lại vị trí ấy ta có chấp nhận không? Đời sống ngày càng nhiều áp lực, chỉ mỗi khó khăn kinh tế cũng đủ khiến người ta “mất hồn”, dễ bỏ quên bản thân mình và thường xuyên sai sót. Nếu ta là người có hiểu biết và đang bình ổn thì hãy giúp họ tươi tỉnh lại để nhận diện ra chính mình và cuộc sống mầu nhiệm đang hiệu hữu, chứ lẽ nào muốn quẳng thêm vào họ cơn thịnh nộ nẩy lửa của ta nữa. Chỉ trừ không tự chủ được mình thôi, chứ ta đừng bao giờ giả bộ nổi giận để mong bên kia thức tỉnh và hành động đúng đắn trở lại. Bởi không ai thích đón nhận những cảm giác nặng nề, khó chịu cả. Dù biết mình có lỗi và không thể phản kháng ra mặt, nhưng họ sẽ rất mệt mỏi và bất mãn ta. Không cẩn thận, cách đó có khi bị hiểu lầm là thái độ trừng phạt không thương tiếc nên họ nuôi hận trong lòng và sẽ làm cho tình trạng càng đi xa hơn.

Phiền não vốn rất tinh tế, nếu không có một kỹ năng quan sát tốt thì khó mà phát hiện hết những “góc khuất”, để một ngày nào đó ta không thể tin cơn giận cuồng điên bỗng từ đâu tràn ra như thác lũ. Bởi do ta chủ quan tưởng mình không còn giận hờn nữa, hoặc chỉ giả bộ để ra uy, hoặc trình diễn để lấy lòng kẻ khác mà không thấy những đợt sóng giận tức đang ngấm ngầm. Mỗi ngày một chút, năng lượng giận hờn kết tinh thành một khối rất lớn mà người ta thường gọi đó là nội kết. “Cục nội kết” này gần như chi phối mọi hành vi của ta, lúc nào cũng khiến ta cau có hay gây sự với đối tượng ấy mặc dù họ chẳng làm gì với ta cả. Hóa ra, ta đã không hiểu hết tâm cố chấp và chưa đủ độ lượng của mình, dù trong ý chí ta cho rằng chuyện ấy không là vấn đề. Thế mới biết, hiểu biết về những ngõ ngách sâu kín trong tâm mình còn quan trọng hơn dập tắt được ngay một cơn giận. Cho nên khi nào ta còn nâng niu cái tôi của mình thì cơn giận vẫn còn, bởi tình thương chính là “khắc tinh” của cơn giận.

MINH NIỆM