Năm kia, có một người bạn ở California muốn qua viếng thăm New England vào mùa thu. Trong khi chờ đến ngày chị sang, tôi mỗi ngày cứ nóng ruột ra nhìn rừng cây mùa thu với ngàn chiếc lá màu sắc lộng lẫy và rực rỡ, hy vọng rằng chúng sẽ giữ được như vậy mãi. Tôi muốn những chiếc lá sẽ vẫn còn đẹp cho tới ngày chị đến. Có lúc tôi có cảm tưởng như muốn ra cắm những chiếc lá rụng lại trên cây, để giữ chúng cho chị xem. Tôi nghĩ: “Nó phải được đẹp như thế này khi chị ấy đến. Chứ nếu lá vàng khô, héo phai hết thì còn gì ý nghĩa cho chuyến viếng thăm mùa thu đầu tiên của chị nữa!” Nhưng rốt cuộc thì chị ta đã không sang được. Khi nghe tin ấy, tôi nghĩ: “Thôi, bây giờ mình có thể cho phép thiên nhiên được tiếp tục công việc của nó rồi!”

Lẽ dĩ nhiên, đi ngăn chặn không cho lá mùa thu rơi rụng là một chuyện hết sức ngớ ngẩn. Nhưng bạn hãy nhìn lại đời sống của mình đi, biết bao nhiêu lần ta đã vô tình có những hành động như vậy, cố gắng giữ cho sự vật đừng đổi thay. Nhưng luật vô thường là cơ cấu căn bản của cuộc sống này. Không phải cuộc sống của chúng ta luôn luôn thay đổi, mà là sự sống ta được làm bằng những sự thay đổi.

Nhìn vào thế giới thiên nhiên chung quanh, chúng ta thấy rõ sự thay đổi của bốn mùa. Cũng thế, trong cuộc đời ta có những người đến và cũng có những kẻ đi. Ta có những vật sở hữu, chúng đã mất hoặc ta đã biếu tặng kẻ khác, có thể ta không còn cảm thấy cần thiết hoặc không còn chú ý, quý trọng chúng nữa. Chúng ta biết mình có thể cảm thấy như thế này vào buổi sáng, rồi lại cảm thấy như thế kia vào buổi chiều, và vào buổi tối lại khác nữa. Và ta biết, cuối cuộc đời rồi ai cũng sẽ chết.

Và thiền tập cũng sẽ giúp chúng ta trở nên nhạy cảm hơn về sự thay đổi không ngừng của tâm thức. Một ý nghĩ có mặt rồi biến mất. Âm thanh khởi lên rồi lắng xuống. Mùi, vị, cảm xúc đến rồi đi. Hình ảnh hiện lên rồi tan biến. Mỗi giây phút của sự sống có thể được xem, theo lời của Ralph Waldo Emerson, như là “sự có mặt của núi lửa”. Qua thiền tập ta biết được, không bằng lời hay ý đẹp mà thật sự chứng nghiệm, rằng chúng ta đang sanh ra và chết đi trong từng giây phút.

Có lúc trong thiền tập, tự nhiên tâm ta khám phá ra được cái tiến trình sinh khởi xảy ra trong mỗi giây phút. Nó mầu nhiệm vô cùng. Chúng ta thấy được sự bắt đầu của mọi hiện tượng, sự phát khởi của chúng. Dù đó là một âm thanh, một hình ảnh, một cảm xúc trong thân hay là một cảm thọ, điều quan trọng nhất là sự hình thành của chúng. Chúng ta kinh nghiệm thế giới này và chính ta đang được sinh ra, đổi mới và bắt đầu lại – và điều đó rất là kỳ diệu. Chúng ta chứng kiến phép lạ của một sự sống đang khai sinh.

Và cũng có lúc trong thiền tập ta khám phá ra luật vô thường, và kinh nghiệm đó rất là khác biệt. Tâm ta tự nhiên sẽ chú ý đến giai đoạn chấm dứt của hiện tượng, sự hoại diệt trong mỗi giây phút, bề mặt kia của sự thay đổi. Ta ghi nhận được sự tan rã của những gì mình kinh nghiệm. Ta ý thức được tính chất mỏng manh của những gì mình trân quý nhất, những gì ta hằng cố ôm ấp và gìn giữ. Ta mới ngoảnh mặt trong phút chốc mà chúng đã tan biến mất rồi. Ta phản ứng theo một cảm thọ, nhưng vừa nhìn lại thì cảm thọ ấy đã không còn nữa. Mọi việc quá mong manh, quá phù du, mới đó mà đã chóng phai, cho ta thấy hạt giống của hoại diệt bao giờ cũng nằm ngay trong trái tim của sự sinh khởi. Có nơi nào để chúng ta bám giữ không? Như Kalu Rinpoche nói: “Hơi thở của sự sống chỉ như bong bóng nước mà thôi.”

Ý thức được sự sinh khởi của sự vật đem lại cho ta một cảm xúc mầu nhiệm, và nhận thấy sự chóng tàn của chúng khiến ta cảm thấy buồn chán, nhưng cả hai đều là cần thiết. Tiếp xúc được hai khía cạnh ấy của đổi thay sẽ giúp ta thấy được chân tướng của sự vật. Dù ta có thích bốn mùa thay đổi hay không, ta vẫn phải biết đặt niềm tin vào chúng, cảm nhận được sự cần thiết của vòng xoay. Cũng vậy, khi hiểu được chân lý về đổi thay trong cuộc đời mình, ta sẽ sống hạnh phúc với niềm tin ấy.

NGUYỄN MINH TIẾN