Xin giới thiệu với bạn đọc bài viết của Trần Khải về một phương pháp thiền đang gây tranh cãi cho các chuyên gia giáo dục Hoa Kỳ.

THIỀN VÀ XÃ HỘI MỸ

Bài này chỉ bàn thuần túy về chuyện Thiền ứng dụng trong xã hội hiện đại, và một số rắc rối liên hệ đang xảy ra trong xã hội Hoa Kỳ, kể cả cuộc tranh luận giữa các chuyên gia giáo dục về… những bất trắc mà chúng ta sẽ phân tích nơi đây.

Đừng vội nghĩ rằng đây là chuyện của các chuyên gia hay của người quan tâm về Thiền, bởi vì những người con của bạn có thể cũng đang đọc, đang tìm hiểu và đang dò tìm thực tập. Rủi mà tập nhầm các pháp môn giáo phái đầy bất trắc, thì vừa có hại cho sức khỏe, mà lại mang tiếng oan cho các pháp môn Thiền của nhà Phật.

Ai cũng biết lợi ích của các pháp môn thiền định của Phật Giáo, và nhiều pháp môn có thể áp dụng cho bất kỳ tín đồ tôn giáo nào mà không gây mâu thuẫn về tín ngưỡng, thí dụ như Thiền Tông (Zen, tại Mỹ và Nhật phổ biến nhất là Soto Zen), hay Minh Sát Thiền (Vipassana), hay nhiều pháp môn khác…

Các pháp thiền định này không đòi hỏi tin tưởng vào bất kỳ vị thần linh nào, và đang được dạy ở nhiều nhà tù Hoa Kỳ, Thái Lan, Ấn Độ… để các tù nhân trở nên hiếu hòa, giảm bớt bạo động, dễ dàng cảm thông với người chung quanh, và giữ gìn sức khỏe cả cho cơ thể và tinh thần, chữa cả nhiều bệnh ngặt.

Thậm chí, để tránh gây cảm giác dị ứng đối với tín đồ tôn giáo khác, người ta còn đặt tên khác cho các pháp thiền này. Thí dụ, theo bài viết của Prema Ranawaka-Das, tựa đề “Whose Vipassana?” (Minh Sát Thiền Của Ai?), thì có những phương pháp đang dạy trên thế giới với tên gọi khác nhau, như “Minh Sát Thiền Của Goenka”, rồi “Minh Sát Thiền Của Bedi”… mặc dù hầu hết đều biết rằng cội nguồn vẫn là Minh Sát Thiền của Đức Phật.

Lý do là, theo bài này, “hầu hết các tín đồ Ấn Độ Giáo, Thiên Chúa Giáo, Hồi Giáo, Rishi/Baba, các tù nhân trong trại tù khét tiếng Tihar và các nơi khác sẽ không chịu tập [nếu gọi là Minh Sát Thiền của Phật Thích Ca]. Bất cứ thứ gì hễ dính tới Phật Giáo là họ bị cấm liền; họ sẽ không muốn bị cáo buộc là quay lưng với các tôn giáo của họ để thực tập theo Phật Giáo, vì họ biết rằng lời Phật dạy trong căn bản trái ngược với đức tin của họ.”

Thực sự, đối với người Việt Nam thì sẽ đơn giản hơn nhiều. Bạn có thể bước vào những ngôi chùa đang dạy thiền, và nói với vị thầy hay ni sư trong chùa rằng bạn không phải là Phật Tử nhưng lại muốn học thiền, thì bạn sẽ được dạy thiền theo một phương pháp không cần tới đức tin hay sự thờ phượng nào hết. Tất nhiên, đối với Phật Tử thì khác, bởi vì sau một thời gian, Phật Tử có thể được yêu cầu quy y thọ giới, sám hối và lễ bái. Thiền nhà Phật, một cách ứng dụng, thực sự có thể dạy và tu tập mà vẫn thích nghi với mọi tín đồ tôn giaó khác.

Nhưng có một phương pháp thiền định đang gây tranh cãi cho các chuyên gia giáo dục Hoa Kỳ. Đó là Transcendental Meditation, một kỹ thuật thiền định Ấn Giáo viết tắt là TM. Trong bài báo nhan đề “Meditation Controversy” (Tranh Cãi Về Thiền Định) của nhà báo Joy Victory trên tờ The Journals News, số ngày 18-5-2004, cho thấy một phương diện bất trắc đang được báo nguy.

Thoạt trông thì vô hại: mắt nhắm lại, ngồi thẳng trong phòng vắng lặng và thầm đọc một chữ mật chú trong 10 hay 20 phút – nếu trẻ em 2 lần ngồi mỗi ngày kiểu TM này, theo bản văn của Committee for Stress-Free Schools (CSFS), sẽ giảm được áp huyết, tăng điểm học và hạ thấp mực độ căng thẳng. Nhưng nhiều chuyên gia cho rằng lợi ích của TM đã được thổi phồng, hầu hết các bản nghiên cứu TM đã bị bóp méo về hướng lợi ích tích cực, và quan trọng còn là TM có quá nhiều hơi hướng tà giáo.

Chỗ này nên ghi chú, hầu hết các pháp môn thiền nhà Phật khi ngồi không cho nhắm mắt, lý do là muốn thiền sinh khi làm việc trong đời thường ở mọi tư thế đi đứng nằm ngồi sẽ vẫn thiền được, và cũng để tránh các ảo giác dễ gặp khi nhắm mắt, thậm chí nhắm mắt trong vài trường hợp có thể dễ bị lên đồng.

Vấn đề rắc rối với TM chính là, đang có ít nhất 4 trường học tại Hoa Kỳ đã đưa TM vào chương trình học, và ủy ban CSFS đang vận động ráo riết để đưa chương trình này vào các thành phố lớn, kể cả New York City. Nên mở ngoặc chỗ này, đọc tới chỗ naỳ mới thấy, tội nghiệp cho mấy thầy và ni sư Việt Nam, không có khả năng “tiếp thị” mạnh mẽ như thiền TM. Làm thế này thực sự tốn tiền lobbying kinh khủng.

Hồi tháng 3, ủy ban CSFS đã mở ra một hội nghị về TM cho các viên chức giáo dục vùng New York. Trẻ em tuổi đi học đã biểu diễn các kỹ thuật và các nhà nghiên cứu đã chia sẻ các kết quả nghiên cứu. Tính cho tới giờ, chỉ có các trường tư (private schools) hay trường đặc quyền (charter schools) là đang dùng TM, theo lời Joseph Boxerman, một thầy dạy TM và là người lo về truyền thông cho ủy ban.

Boxerman nói, “Chúng tôi sẽ tới bất cứ nơi nào chúng tôi được đón nhận. Oâng nói là chương trình dạy ở nhà trường sẽ miễn phí.”

Tuy nhiên, cần phải nghi ngờ chỗ này. “Để nghe họ nói, bạn sẽ nghĩ đây là thứ gì vĩ đại nhất kể từ khi phát minh ra cà-rem icecream,” theo lời Barry Markovsky, nhà nghiên cứu về mạng lưới xã hội và là Khoa Trưởng Xã Hội Học ở University of South Carolina. “Đó là cách để cấy tôn giaó vào những người không hiểu và là một cách để thu lợi nhuận.”

Uy ban CSFS là một ngoại vi của Maharishi Vedic Education Development Corporation, một tổ chức bất vụ lợi nhằm quảng bá TM cho mọi lứa tuổi. Có hàng chục tổ chức tương tự toàn cầu, tài trợ bởi đệ tử của Maharishi Mahesh Yogi, một nhà thần bí Ấn Độ nổi tiếng từ thập niên 1960s sau khi dạy ban nhạc The Beatles tập thiền.

Chính nhờ quan hệ nổi tiếng đó nên danh tiếng Mahesh và TM nổi như cồn, và vào đầu thập niên 1970s, các trung tâm TM mọc khắp thế giới. Qua nhiều năm, hàng trăm tổ chức dưới ảnh hưởng của Mahesh đã dạy cùng kỹ thuật, dưới những tên gọi có khi nghe có vẻ tâm linh như Spiritual Regeneration Movement (Phong Trào Tái Sinh Tâm Linh), hay nghe như khoa học với tên gọi đầy tính hàn lâm, Science of Creative Intelligence (Khoa Học Về Thông Minh Sáng Tạo).

Bây giờ thì Mahesh và các đệ tử đã tạo dựng được một đế quốc khổng lồ với các trung tâm dạy TM bất vụ lợi, các cơ sở kinh doanh địa ốc, và cả các đại học mà tín chỉ được công nhận bởi Bộ Giaó Dục, như Maharishi University of Management tại Maharishi Vedic City, Iowa (cư dân thành phố này mới đây đã chấp thuận tên gọi này xuyên qua 1 cuộc bỏ phiếu). Có khoảng 5 triệu người khắp thế giới đã học TM, theo lời Bob Roth, phát ngôn nhân của phong trào.

Nhưng TM thiệt sự không rẻ. Roth nói, học phí là 2,500 Mỹ Kim để học kỹ thuật từ một vị thầy có chứng nhận. Roth nói, tiền này không tới thẳng Mahesh mà sẽ giúp lập nên các trung tâm bất vụ lợi. Có thể thấy khác biệt chỗ này: các thiền sư Việt Nam dạy Thiền miễn phí, thậm chí nhiều trường hợp còn nuôi cả học trò về tham học. Mà khi dạy thì quý thầy VN không có gì để giấu cả, chỉ vì trò chưa hiểu nổi thôi. Boxerman nói với Joy Victory rằng, những hoạt động trong nhiều tổ chức và trung tâm TM không thể tiết lộ được, và những gì một thiền sinh TM học thì phải giữ bí mật.

Trong chương trình nhà trường, thiền TM được dạy riêng từng cá nhân, mặc dù học trò ngồi thiền trong các nhóm đông người. Ủy Ban CSFS nói là dự định dùng tiền hiến tặng để dạy TM miễn phí cho người thọ thuế, nhưng hiện thời cơ quan Viện Y Tế Quốc Gia (National Institutes of Health, cơ quan nghiên cứu liên bang) đã tài trợ cho họ gần 20 triệu đô la để nghiên cứu TM trong các cộng đồng hầu hết là dân thiểu số. Độc giả nên cảnh giác, chúng ta là cộng đồng thiểu số, và nếu bạn đang sống ở Miền Đông, thì có thể con bạn cũng đang tiếp cận với TM. Hãy dè dặt.

Tổ chức này cũng đã nhận hơn 100,000 Mỹ Kim từ DaimlerChrysler for the Nataki Talibah Schoolhouse, một trường đặc quyền ở Detroit đã dùng TM từ 1997. Bên cạnh Talibah, các trường khác đang dạy TM là ở Silver Spring, MD, và Washington, DC, và tại một trường tiểu học trong khuôn viên đại học Maharishi University of Management tại Iowa.

Những bản truyền đơn của ủy ban CSFS đưa ra đầy ngôn ngữ quảng cáo. Thí dụ, viết rằng đã có hơn 500 cuộc nghiên cứu về TM thực hiện “bởi 200 cơ quan nghiên cứu độc lập toàn cầu.”

Nhưng khi duyệt lại vào năm 2003 bởi tạp chí y khoa The Middle European Journal of Medicine thì lại khám phá ra rằng trong 700 cuộc nghiên cứu về TM trải dài 40 năm đó, chỉ có 10 cuộc được thực hiện trong truyền thống bệnh viện với các nhóm kiểm soát chặt, làm một cách bất kỳ (randomization) và cả thuốc giả (placebo). Trong 10 cuộc nghiên cứu đó, có 4 cuộc tuyển dụng các đối tượng mà những người này trước đó đã hứng thú với TM (nghĩa là có thành kiến thiên vị).

“Cuộc duyệt xét của tôi kết luận rằng như dường có một hiệu ứng thuốc giả mạnh mẽ xảy ra để có thể có hiệu quả như sự mong đợi dàn dựng sẵn,” theo lời Peter Canter, trả lời qua email. Hiệu ứng thuốc giả (placebo effect) có nghĩa là, bệnh nhân được cho uống thuốc giả mà tưởng thuốc thật, nhờ tâm lý này mà tự hết bệnh. Canter là nhà nghiên cứu của Đại Học Y Khoa Peninsula tại các trường University of Exeter và Plymouth tại Anh Quốc.

Cuộc duyệt xét các bản nghiên cứu cũng cho thấy nhiều tác giả các cuộc nghiên cứu TM có liên hệ tới một trong các đại học của Mahesh,

Một số lời quảng cáo của Mahesh lại làm tổn thương chính phong trào của ông. Vào thập niên 1970s, ông nói thiền sinh của ông có thể đủ “giác ngộ” để bay bổng khỏi mặt đất, khi lên đồng (in a trance, có thể dịch là xuất thần; tình trạng tương tự như người xiên lình, lấy dao đâm vào người mà không chảy máu). Ông gọi đó là “pháp bay du-già” và phổ biến các tấm ảnh cho thấy các thiền sinh nhấc bổng người lên không. Nhưng rồi người ta khám phá ra là các thiền gia này đang nhảy bổng, chứ không phải bay.

Ông cũng nói là nếu có đủ các thiền gia ngồi thiền hay “bay” cùng nhau, thì có thể ảnh hưởng thế giới. Năm 1988, họ đưa ra bản tin nói là các thiền gia ở Texas có thể ảnh hưởng tới hướng đi của trận bão Hurricane Gilbert, một trận bão dữ dội được đoán là sẽ gây thiệt hại nặng nề, và rồi đã đánh vào các vùng nông thôn Vùng Vịnh (Texas).

Tín đồ TM gọi đó là “Hiệu Ứng Maharishi,” trong đó họ gom tâm lại để ảnh hưởng vào “tâm thức toàn cầu” (global consciousness). Các ông đạo TM đã xây dựng “những lâu đài hòa bình” khắp thế giới nơi họ có thể ngồi thiền tập thề.

Marjorie Castro, Học Khu Trưởng của các trường vùng Croton-Harmon, nghi ngờ về các lời tự quảng cáo của TM. Học khu đã có thời gian ngắn đưa yoga vào dạy như một môn học, nhưng rồi phải thu hồi sau khi một số bố mẹ nói là việc tập yoga với các tư thế như “tư thế cầu nguyện” thì lại có không khí tôn giáo.

Bà giải thích, “Trẻ em trường công đến từ nhiều khuynh hướng, và đó là điều tuyệt diệu. Bạn phải rất là cẩn trọng.”

Tuy nhiên, Rick Ross, chuyên gia về tà giáo, nói là các bậc phụ huynh nên cực kỳ cẩn trọng với phong trào TM, vì ngay cả nếu TM không phải tà giáo thì nó lại mang nhiều khuynh hướng như tà giáo (cult-like), đặc biệt là cách hội viên phải tôn thờ lãnh tụ Mahesh.

“Bản chất thờ giáo chủ của TM là điều làm người ta nhìn thấy (nó như tà giáo),” theo lời Ross, người điều hành Rick Ross Institute, một cơ quan bất vụ lợi bản doanh ở Jersey City, N.J. chuyên nghiên cứu về tà giáo và các phong trào gây nhiều tranh cãi. “Những người liên hệ tới Maharishi đều tận lực thờ phượng ông ta.”

Ross nói, thực sự là việc thờ phượng trong bản chất không nguy hiểm, nhưng tín đồ TM đã cúng nhiều triệu đô la cho phong trào.

Cựu giáo sư TM Don Krieger đã rời bỏ phong trào, sau khi vợ ông lo ngại là TM làm phiền tới đức tin Do Thái Giáo của họ. Ông ước tính là ông đã nộp hàng chục ngàn đô la khi là hội viên để dự các khóa học, khóa thất và huấn luyện giáo sư TM.

Ông nói, câu thần chú thực ra là 1 chữ Ấn Độ, thường là tên 1 vị thần. (Boxerman bác bỏ lời tố giác này, và nói đó là 1 chữ vô nghĩa, mặc dù ông không thể nêu ra 1 thí dụ nào, bởi vì thần chú luôn luôn được giữ bí mật bởi các giáo sư và học viên.)

Còn tệ hơn nữûa, Krieger nói, là không khí tôn giáo của “lễ kết nạp” cho thiền sinh mới. “Đó là buổi lễ có nhang, long não và một cây nến. Có vật cúng dường trên một khay và 1 bàn thờ nhỏ với ảnh thầy của Mahesh (Guru Dev),” theo lời Krieger, cũng là một giáo sư phẫu thuật thần kinh tại University of Pittsburgh. “Cuối cùng, vị thầy quỳ xuống và lạy và mời tân thiền sinh quỳ xuống. Đây là thờ ngẫu tượng…”

Cựu hội viên TM Joe Kellett đã phân tích kỹ thuật hơn về TM, nói rằng lãnh tụ phong trào TM tuyển được tân hội viên nhờ giáo pháp và việc tu tập chủ yếu là các hình thức của sự thôi miên và tự thôi miên.

Kellett giải thích về hiện tượng lên đồng này trong trang www.suggestibility.org, một trang web ông hy vọng giải thích các yếu tố chưa biết về TM — thí dụ như ảnh hưởng phụ của TM — cho những ai muốn học cái mà ông gọi là tà giáo lên đồng.

Kellett nói một số người không có khả năng thoát hoàn toàn ra khỏi cơn lên đồng sau khi họ ngồi thiền, làm cho họ phờ phạc, mệt mỏi và buồn ngủ.

Krieger đồng ý về cách giải thích đó. Sau khi ngồi thiền, ông nói ông thường phải tìm cách cho tỉnh thức, mặc dù ông trước đó đã ngủ đủ giấc.

Xin bạn đọc dè dặt, cẩn trọng. Khi ngồi thiền xong là phải tỉnh táo, mạnh mẽ mới đúng. Tốt hơn hết, hãy đọc nhiều sách về thiền, vào chùa hội ý quý thầy, quý sư cô cho tận tường, và hãy theo dõi xem con mình có đang đi lạc vào đâu không.

Trần Khải

nguồn: www.phattuvietnam.org